مجله مهر - علی رجبی: داستان «آزادی بیان» کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی، برای خودش ماجرای عجیبی شده است. از یک سو برخی سیاست‌گذاری‌های اشتباه و موسمی باعث سرازیر شدن کاربران ایرانی به اپلیکیشن‌های خارجی شده و در دیگر سو، محدودیت‌های داخلی و فیلترینگ باعث ایجاد دردسر و رواج فیلترشکن‌ها در بین کاربران شده است. داستان «آزادی بیان» البته ضلع سومی نیز دارد که این روزها بیش از پیش روی خود را به کاربران ایرانی نشان داده است: «ایجاد محدودیت برای ایرانی‌ها از سوی اپلیکیشن‌های جهانی.»

روز گذشته، شبکه اجتماعی توئیتر، حساب کاربری سه خبرگزاری ایرانی، شامل خبرگزاری مهر، خبرگزاری ایرنا و باشگاه خبرنگاران جوان را معلق کرد. این اتفاق در حالی افتاده که مسئولان توئیتر، صورت رسمی دلیلی برای رفتار خود اعلام نکرده‌اند و به مکاتبات خبرگزاری‌های ایرانی نیز پاسخی نداده‌اند.

از سوی دیگر، توئیتر در دو روز گذشته، حساب کاربری ریحانه (بخش زن و خانواده سایت Khamenei.ir)، روزنامه جام‌جم، علیرضا زاکانی (نماینده سابق مجلس)، علی اکبر رائفی‌پور (سخنران مذهبی)، نفیسه موسوی (شاعر)، سجاد طباطبایی (تحلیلگر حقوق بین‌الملل) و … و چندین حساب منتسب به اصلاح‌طلبان از جمله فراکسیون امید و برخی از خبرنگاران شبکه تلگرامی روزآروز را نیز تعلیق کرده است.

اگرچه برخی کاربران فضای مجازی درباره تقارن این حذف دست‌جمعی با پیک خبری توقیف کشتی انگلیسی گمانه زنی می‌کردند، اما بی بی سی، رسانه وابسته به دولت انگلیس در خبری که هم در بخش انگلیسی و هم در بخش فارسی خود منتشر کرده، علت تعلیق حساب کاربری خبرگزاری‌های ایران را آزار بهائیان اعلام کرده است!

بهائیان؛ اسم رمز جدید فشار به رسانه‌های ایران

بی بی سی در خبری که صبح امروز منتشر کرده، مدعی شده که شبکه اجتماعی توئیتر حساب کاربری برخی رسانه‌های حکومت ایران از جمله باشگاه خبرنگاران جوان صدا و سیمای جمهوری اسلامی و خبرگزاری مهر را به اتهام آزار و اذیت هدفمند شهروندان بهایی به حالت تعلیق درآورده است. بنا بر این ادعا «یک منبع مطلع در توئیتر به برخی رسانه‌ها از جمله بی بی سی گفته است که حساب‌های کاربری یاد شده به علت "آزار و اذیت هماهنگ شده و هدفمند اعضای جامعه بهائیان ایران" به حالت تعلیق درآمده است. این منبع در این باره جزئیاتی ارائه نکرد!»

این ادعای بی‌بی‌سی از آنجایی قابل باور نیست که بررسی توییت‌های خبرگزاری مهر در یک هفته اخیر نشان می‌دهد هیچ مطلبی با محوریت بهائیان در حساب توییتری خبرگزاری مهر که بیش از ۴ سال فعالیت مستمر خبری داشته، منتشر نشده است. اضافه بر این حساب توییتری مهر دیپلماسی ( MehrDiplomacy) نیز که به بازنشر تحلیل‌های و گفتگوی خبرگزاری مهر در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی می‌پرداخت نیز که از سپتامبر ۲۰۱۷ آغاز شده، هیچ مطلبی با موضوع بهائیان منتشر نکرده است.

بررسی یک‌صد توییت آخر حساب کاربری خبرگزاری مهر ( Mehrnews_Fa) نیز نشان می‌دهد که تمرکز خبرنگاران مهر در فضای مجازی بیشتر در چه موضوعاتی بوده است:

سیاست دوگانه توئیتر علیه کاربران فارسی زبان

در چند ماه اخیر، به دفعات اخبار و گزارش‌هایی درباره فعالیت‌های مخرب گروه‌های ضدایرانی در فضای مجازی منتشر شده است. گزارش الجزیره درباره کمپ منافقین در آلبانی و مدیریت حساب‌های کاربری متعدد برای تاثیرگزاری بر افکار عمومی ایران تنها یکی از نمونه‌های سیاست دوگانه شرکت‌هایی چندملیتی همچون توئیتر است. آنها در حالی دست به تعلیق کاربران فارسی‌زبان و خبرگزاری‌های ایران زده‌اند که نه تنها از کنار فعالیت‌های روباتیک، غیرواقعی و پروپاگاندای رسانه‌ای مخالفان ایران عبور کردند؛ بلکه در موضوعات همچون حشمت علوی نیز به تعلیق یک روزه این اکانت فیک وابسته به منافقین بسنده کردند!

حشمت علوی یک کاربر توئیتر فارسی است که بیش از ۳۶ هزار دنبال کننده دارد و معلوم شد که نه تنها چنین شخصی وجود خارجی نداشته و توسط گروه تروریستی منافقین مدیریت می‌شود؛ بلکه مقالاتی را نیز در برخی از مجلات و رسانه‌های غربی بر علیه ایران منتشر کرده که بعداً توسط مقامات کاخ سفید نیز مورد ارجاع قرار گرفته است!

در ماه‌های اخیر، رسانه‌هایی همچون راشاتودی، اشپیگل، گاردین، اینترسپت و… نیز در گزارش‌هایی پرده از فعالیت‌های رسانه‌ای سازماندهی‌شده گروهک‌های مخالف ایران در فضای مجازی پرده برداشته‌اند.

چه کسانی پشت پرده تعلیق حساب‌های کاربری ایرانی‌ها هستند؟

از مدتی پیش بارها اخباری درباره بسته شدن برخی از حساب‌های کاربری فارسی زبان منتشر شده است که اینستاگرام، توئیتر و فیسبوک در صدر این جدول قرار دارند. سوالی که این روزها در فضای مجازی و به ویژه در توئیتر پرسیده می‌شود این است که دقیقاً چه کسانی پشت‌پرده بسته شدن حساب‌های کاربری ایرانی‌های در شبکه‌هایی مجازی هستند.

واقعیت آن است که بر خلاف ظواهر قانون‌مدارانه این اپلیکیشن‌ها، آنچه در رویه این شبکه‌ها دیده شده این است که ادمین‌ها و رابط‌هایی ایرانی دارند که با گزارش نویسی یک جانبه علیه کاربران ایرانی باعث تعلیق آنها می‌شوند. یکی از این افراد که در خارج از کشور به سر می‌برد، نریمان غریب از عوامل سابق شبکه ضدایرانی منوتو است. این فرد که خود را متخصص رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی معرفی می‌کند، فارغ‌التحصیل رشته کامپیوتر بوده و از سال ۱۳۸۲ از ایران خارج شده است. او اخیراً نیز با انتشار مقاله‌ای به زبان انگلیسی، باعث از کار افتادن برنامه‌های ایرانی بر روی سیستم عامل iOS شد و بسیاری از کسب‌وکارها و استارتاپ‌های ایرانی را با مشکلاتی مواجه کرد.

برخی از کاربران فضای مجازی بر اساس شواهد رفتاری اینستاگرام و توئیتر، معتقدند که ممکن است برخی دیگر از روزنامه‌نگاران و سیاسیون فراری از ایران در این کار دست داشته باشند.

تعلل وزارت ارتباطات در ارتباط‌گیری با اپلیکیشن‌های بین‌المللی

کشورهای پیشرفته و تراز اول دنیا قوانین مخصوص به خود در فضای مجازی دارند. وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی همچون توئیتر، فیسبوک، تلگرام و… نیز برای فعالیت در این کشورها نیاز به رعایت قوانین آن کشورها هستند و بعضاً نیز به دلیل قانون شکنی، مواخذه شده و دادگاهی می‌شوند. با این حال شرایط خاص ایران و تحریم یکجانبه آمریکا علیه ما باعث شده تا سانسور محتوای فارسی به راحتی از سوی توئیتر و اینستاگرام انجام گیرد.

در سوی دیگر، کارشناسان فضای مجازی معتقدند که اتفاقات اخیر پیش‌زمینه‌ای برای محدودتر شدن فضای رسانه‌ای ایرانی‌ها از سوی توئیتر و اینستاگرام است. تحریم یکجانبه علیه ایران باعث شده تا این وبسایت‌ها و اپلیکیشین‌های آمریکایی، تیغ سانسور علیه ایران را راحت‌تر و بی‌مهاباتر در دست بگیرند.

یکی از وظایفی که بر عهده شورای عالی فضای مجازی و وزارت ارتباطات است و ظواهر امر نیز نشان می‌دهد که در انجام آن چندان موفق نشده، همگام سازی اپلیکیشن‌های رسانه‌ای بین‌المللی با قوانین داخلی ایران است. مسئولان جوان حوزه ارتباطات که در سال‌های اخیر تلاش زیادی برای آراستن ظاهر مدیریتی خود کرده و در میدان دادن به استارت‌آپ‌ها نیز بعضاً موفق بوده‌اند، در حوزه ارتباط‌گیری بین‌المللی کارنامه غیر قابل دفاعی دارند.

محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در نوک پیکان، این انتقادات دارد. اگرچه او در سایه ضعف پیام‌رسان‌های داخلی همواره توانسته هنرمندانه از تیغ انتقادات به سلامت عبور کند اما در مذاکراتش با مدیرعامل تلگرام نتوانست او را به رعایت قوانین ایران ملزم کند. تیم مدیریتی او در حوزه قانونمند کردن فعالیت توئیتر، فیسبوک و اینستاگرام در ایران نیز تقریباً بی‌عمل بوده است.

یک مثلث ناکارآمد برای فعالیت در فضای مجازی

آنچه در میدان عمل فضای مجازی ایران در حال رخ دادن است، یک مثلث ناکارامد را شامل می‌شود که به طور خلاصه عبارتند از «ضعف در قوانین، بی‌عملی در اجرا و تحریم خارجی.»

بسیاری از اپلیکیشن‌های خارجی دچار فیلترینگ شده‌اند اما کماکان اقبالی به نسخه‌های ایرانی وجود ندارد. حمایت چندانی هم برای رشد آنها صورت نمی‌گیرد و عملاً نمی‌توانند با نسخه‌های خارجی رقابت کنند. قوانین وضع شده برای فعالیت اپلیکیشن‌های خارجی در ایران هم، نمی‌تواند آنها را به فعالیت قانونی در ایران متقاعد کند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد مسئله همگام شدن شبکه‌هایی همچون توئیتر و اینستاگرام اولین گام برای رفع فیلتر آنها خواهد بود.