خبرگزاری مهر- سرویس فرهنگ

۶۶ سال پیش در چنین روزی برگی از تاریخ ایران ورق خورد که پس از سال ها مشخص شد در سیاه کردن این برگه بازهم انگلیس نقش آفرین بوده است. کودتایی که در تاریخ ۲۸ مرداد سال ۳۲ توسط انگلیسی ها و آمریکایی ها در تهران رقم خورد زمینه ای را فراهم کرد تا محمدرضا پهلوی ۲۵ سال دیگر در ایران حکومت کند و در مقابل به واسطه شکست مصدق در این کودتا و رهاشدن طرح ملی شدن صنعت نفت، کشورهای غربی تا سالیان بعد از آن از غارت منابع ایران منتفع شدند.

ماجرای کودتای ۲۸ مرداد فقط جنبه سیاسی نداشت، بلکه در بعد رسانه ای هم عواملی همچون بی بی سی فارسی (بخش رادیو) آن هم نقش آفرین بودند. جمله معروف «اکنون دقیقا نیمه شب است» رمزی بود که مجری بخش رادیو بی بی سی در نیمه شب ۲۲ مرداد ماه [نقل از خسرو معتضد کارشناس تاریخ] به زبان آورد و در داخل به حامیان سلطنت پهلوی امید داد که کودتا علیه مصدق با حمایت انگلیس به پیش خواهد رفت.

شب قبل از کودتا هم بی بی سی یکبار دیگر به محمدرضا پهلوی و اطرافیانش خبر خوش حمایت انگلیس را داد، این بار در برنامه ای با محتوای شعر و ادب، این بیت از فردوسی قرائت شد:

چو فردا برآید بلند آفتاب                   من و گرز و میدان و افراسیاب

این بیت یکبار دیگر هم در شب سوم شهریور سال ۱۳۲۰ هنگام ورود ارتش های اشغالگر متفقین خوانده بود و برای پهلوی ها رمز آشنایی بود.

آمریکا، انگلیس و رسانه اصلی آن (بی بی سی) از کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ به نفع محمدرضا پهلوی حمایت کردند و امروز این را در موضع گیری مقام های رسمی این کشورها هم می توان دید. طی همین چند سال اخیر مادلین آلبرایت، وزیر خارجه وقت آمریکا به صراحت گفت: دولت آیزنهاور به دلایل استراتژیک، اقدامات خود را درست می‌دانست،‌ اما کودتا برای توسعه سیاسی در ایران به روشنی یک پسگرد بود. اکنون به آسانی می‌توان دریافت که چرا بسیاری از ایرانیان از این مداخله امریکا در امور داخلی‌شان همچنان ناخشنودند.

مارک گازیوروسکی، نویسنده کتاب «کودتای ۱۳۳۲ علیه دکتر مصدق» هم در مورد نقش انگلیس و به ویژه چگونگی انتقال پیام «حمایت» این کشور از دربار پهلوی می نویسد: اسدالله رشیدیان (جاسوس رسمی انگلیس که در هنگام انجام کودتا همراه برادرانش به خدمت سفارت آمریکا گرفته شد) در روزهای ۳۰ و ۳۱ ژوییه (۸  و ۹ مرداد) با شاه ملاقات کرد. وی برای اثبات این امر که از جانب انگلستان سخن می گوید ترتیبی داد که یکی از عبارت های انتخاب شده شاه از رادیو BBC پخش شود.

حتی در شبکه چهار رادیو بی بی سی هم در سال ۲۰۰۵ (۲۲ آگوست) برنامه ای با عنوان یک «کودتای خیلی بریتانیایی» پخش شد که که مایک تامپسون، مجری این برنامه به صراحت از حمایت بی بی سی فارسی در کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ صحبت کرد.

با این وجود طی یکی دو سال اخیر بی بی سی فارسی با کمک سرویس‌هایی همچون سایت اینترنتی و برنامه های تلویزیونی خود تلاش می‌کند تا نقش این رسانه را در کودتای ۲۸ مرداد انکار کند و به جای آن بازیگران دیگری را معرفی کند و به تبع چهره آنها نزد افکار عمومی مخدوش شود.

ابتدا ۲۹ مرداد سال گذشته بود که بی بی سی فارسی گزارشی منتشر کرد که در آن نوشته بود بنابر یک صورت حساب از یادداشت های فضل الله زاهدی که «اردشیر زاهدی» (فرزند فضل الله زاهدی) آن را در اختیار موسسه هوور دانشگاه استنفورد قرار داده است، معلوم می شود که به افرادی همچون ابوالقاسم کاشانی، محمد بهبهانی و محمد تقی فلسفی در جریان کودتا پول هایی پرداخت شده است. بی بی سی فارسی همچنین یکسال قبل از آن هم نوشته بود سفارت آمریکا در تهران در آستانه کودتای ۲۸ مرداد به افرادی همچون محمد بهبهانی، شعبان جعفری و طیب حاج رضایی پول پرداخته بود.

بی بی سی فارسی که از صورت حساب منتشر شده اردشیر زاهدی به عنوان یک سند نام می برد، تصویر این برگه را نشانه ای از ارتباط مقام های مالی حکومت پهلوی و کودتاچیان با شبکه روحانیت و مطبوعات داخلی آن زمان می داند. این رسانه وابسته به دولت انگلیس سوم شهریور سال گذشته هم گزارشی را بر اساس محتوای این برگه منتشر کرد که در آن مجدد تلاش کرد به موضع حامیان سلطنت پهلوی از یکسو و روحانیت از سوی دیگر حمله کند و همه اتفاقات کودتای ۲۸ مرداد را متوجه این دو قشر کند.

اما روشی که بی بی سی برای نگارش این گزارش ها و صورت حسابی که از اردشیر زادهدی منتشر شده است خود نشانه هایی دارد که غرض ورزی این رسانه را به خوبی نشان می دهد، در وهله اول در این گزارش بی بی سی فارسی هم اصرار وجود دارد که این صورت حساب به عنوان یک سند قلمداد شود اما در بدنه گزارش اصالت آن بارها مورد تردید قرار می گیرد. با این حال بی بی سی فارسی با کمک همین برگه حمله ای را به آیت الله کاشانی و حمایت جمهوری اسلامی ایران از او انجام می دهد.

در بخشی از این گزارش آمده است: کارشناسان تاریخ کودتا درباره محتوای این یادداشت چند فرضیه متفاوت را مطرح کرده‌اند؛ برخی احتمال می‌دهند که سند به دوران نخست وزیری فضل‌الله زاهدی تعلق دارد، به این ترتیب که نخست وزیر زاهدی برای این که زیر پایش را محکم بکند به عده‌ای مخفیانه پول داده است. گروهی دیگر از ناظران اما می‌گویند سند را احتمالا عوامل سازمان سیا در آستانه کودتا تهیه کرده‌اند.

در ادامه این رسانه به سراغ مارک گازیوروسکی رفته و در مصاحبه ای با او این صورت حساب، ساختگی توسط عوامل سیا معرفی می شود. بی بی سی فارسی در این بخش از گزارش تلاش می کند نقش آمریکا در اجرای کودتای ۲۸ مرداد را برجسته کند و با برآورد قریب ۵ میلیون و ۳۳۰ هزار دلار دولت آمریکا برای اجرای کودتا، این صورت حساب ۴۴ هزار دلاری را در پازل هزینه های آمریکا معرفی می شود.

بی بی سی سپس به سراغ اردشیر زاهدی رفته است و در مصاحبه ای با او نگارش این صورت حساب را به دلیل استفاده از گرامر آن کار حداقل یک آمریکایی معرفی می کند.

تنها بخشی از این گزارش که اصالت این صورت حساب مورد تأیید قرار می گیرد در مصاحبه با داریوش بایندر از دیپلمات های سابق ایرانی است، اما او هم این برگه را مربوط به زمان کودتا نمی داند. در بخشی از این مصاحبه آمده است: در اصالت سند شکی ندارد اما آن را مربوط به عملیات تی پی آژاکس [کودتای ۲۸ مرداد] نمی‌داند... به طور نمونه، شعبان جعفری تا بعد از ظهر روز ۲۸ مرداد در زندان بوده بنابراین نمی‌توانست - آن طوری که سند مذکور اشاره می‌کند - برای کودتا از کسی پولی گرفته باشد.

با اینکه بی بی سی تلاش کرد با عملیات رسانه ای و  انتشار تصویری از پرداخت هزینه های کودتا در داخل به ماهیت حکومت پهلوی، آمریکا، روحانیت و.... حمله کند و در برابر این اقدام ها با ماهیت فرافکنانه نقش خود و سلطنت متبوعش را تطهیر کند، از زمانی که این سند را منتشر کرده است با واکنش عکس در فضای رسانه ای و شبکه های اجتماعی داخلی مواجه شده است.

از سویی رسانه های داخلی بعد از انتشار این تصویر در بی بی سی فارسی نوشتند که چطور ممکن است یادداشت های خانواده زاهدی (چه پسر یا پدر) بعد از این همه سال صحیح و سالم باقی مانده باشد و حتی کاغذ آن نشانه هایی از آسیب را نداشته باشد. از سویی وقتی در ایران خودکار بعد از ۱۰ سال از وقوع کودتا وارد شده است، چطور امکان دارد با یک روان نویس هزینه های پرداختی کودتا ثبت شده باشد!؟.