به گزارش خبرنگار مهر، بروز جنگ در هر زمان و مکانی که رخ دهد اتفاقی تلخ است اما به واسطه خوی تهاجمی برخی افراد که گاهی در راس قدرت یک کشور قرار می گیرند موضوعی گریز ناپذیر می شود. درست مثل بروز جنگ بین عراق و ایران که بعدها مجامع بین المللی هم رای به جنگ افروزی رژیم بعث عراق دادند. اواسط سال 59 ایران هنوز مشغول اتفاقات داخلی بود و هنوز نظام جمهوری اسلامی ایران به مرحله تثبیت نرسیده بود که به یکباره عراق در 31 شهریور حمله به ایران را به طور رسمی آغاز کرد و این اتفاق سرنوشت هشت ساله متفاوتی را در تاریخ معاصر کشورمان رقم زد. متعاقب این اتفاق دستگاه های مختلفی در کشور درگیر جنگ شدند و یا از آنها انتظار می رفت برای جنگ عهده دار مسئولیت هایی شوند.

علاوه بر نهادهای نظامی همچون ارتش، سپاه و بسیج که در پیشبرد جنگ نقش موثری داشتند رسانه های مختلف اعم از صداوسیما، روزنامه های سراسری و خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران هم در این جنگ نقش آفرین بودند. نقش هایی که می توان آنها را در سه شاخه اصلی اطلاع رسانی و آگاهی، آموزش و حتی تفریح و سرگرمی متناسب با حال و هوایی که جنگ در کشور ایجاد کرده بود و نیاز بود تا روحیه مردم حفظ شود. در یک کلام می توان گفت رسانه ها در این زمان توانستند به خوبی نقش بسیج کردن توده های مختلف مردم را برعهده گیرند و با توجه به فراگیری رادیو در آن زمان و تاحدی تلویزیون ایفای این نقش توسط آنها برجسته تر بود.

در رابطه با اتفاقاتی که در دوران جنگ تحمیلی در عرصه رسانه رخ داد چهارشنبه شب برنامه ای با عنوان «انعکاس» در رادیو گفت و گو تهیه و پخش که میهمانان آن فعالان رسانه ای حاضر در جنگ تحمیلی و نسل جدیدی از خبرنگاران حوزه دفاع مقدس بودند. مهدی خطیبی نژاد ( گزارشگر جنگ تلویزیون)،جلال حسینی ( تصویربردار مستندهای جنگ)، مجید جیران پور (گزارشگر رادیو در جنگ تحمیلی از گروه روایت فتح)، رحیم محمدی (خبرنگار دفاع مقدس سازمان تبلیغات) و محمد فیروزی (خبرنگار دفاع مقدس خبرگزاری مهر) میهمان هادی البرزی مجری- کارشناس این برنامه بودند.

باید تنور جنگ روشن می ماند

حسینی از تصویربرادارن دفاع مقدس با اشاره به اینکه از سال 61 وارد سازمان صداوسیما شدم و از رادیو شروع کردم، کماکان هم ادامه دارد، توضیحی درباره شرایط رادیو و تلویزیون در دوران جنگ تحمیلی داد و گفت: در آن زمان دو شبکه تلویزیونی داشتیم و یک شبکه رادیویی ایران بود، صداوسیما وظیفه داشت در جبهه ها حضور پیدا کند و ایثارها و پیروزی ها را به تصویر بکشیم. وظیفه داشتم با سلاح دوربین در منطقه حضور داشته باشم. زمانی که استحکام سنگرهای دشمنان منهدم می شد. اسرایی که دستگیر می شدند را تصویر می کردیم. نقش رسانه ای مان این بود که تنور جنگ را روشن نگه داریم تا زمانی که مارش عملیات نواخته می شود جامعه برای آن آماده باشد. در آن زمان برنامه های مختلفی همچون لینک خمینی را می ساختیم.

وی همچنین گفت: تلویزیون برای پوشش عملیات ها و اعزام ها واقعا کار می کرد. خبرنگاران تلویزیون ایثارگرانه کار می کردند، بی صبرانه آماده اعزام بودیم. البته برای فعالیت یک خبرنگار تلویزیونی باید یک تیم 5 نفره او را حمایت می کردند. [اشاره به سختی های کار خبرنگاری تلویزیونی] تلویزیون و تیم های مختلف در جنگ به خوبی کار می کردند.

مستند بمباران شیمیایی حلبچه سندی جهانی

این مستندساز با اشاره به اینکه زمانی که با نفربر وارد حلبچه شدیم انتظار حمله را داشتم و گزارش کردیم که شهر آزاد شده است و عراق در 24 تا 48 ساعت بعد حمله شیمیایی کرد و تصاویری که قبل و بعد از حمله شیمیایی منتشر کردیم تأکید کرد: این تصاویر به عنوان یک سند ثبت و ضبط شد و مشخص شد که صدام به گونه ای در موضع ضعف قرار گرفته است که حتی به شهروندان خودش هم رحم نمی کند. حتی خانمی که به بچه خودش شیر می داد هم در لحظه حمله شیمیایی غافلگیر شده و جان داده بود. این ثبت رسانه ای تصاویر باعث شد تا به دنیا نشان دادیم عراق در جنگ چگونه عمل می کند.

تغییر تدریجی حال و هوای صداوسیما به مناسبت جنگ

جیران پور از گزارشگران رادیویی هم توضیحی درباره چگونگی فعالیتش در ابتدای سال های جنگ داد و گفت: قبل حضورم در رادیو در کشور آمریکا دانشجو بودم. بعد که به ایران آمدم به استخدام سپاه درآمدم و قرار شد رادیو سپاه را ایجاد کنیم، اولین برنامه را درآبان ماه سال 58 ساختیم. قبل آن هم درگیری های منطقه کردستان و ... را داشتیم و آمادگی برای حضور در چنین مناطقی را داشتیم. مرحوم شهید جهان آرا در آن مقطع می گفت پیش بینی جنگ را می کنیم و عراق مشغول عملیات شناسایی است. بعد از اینکه جنگ شروع شد متوجه شدیم باید در رادیو برای این کار آماده شویم. در آن زمان برنامه های رادیو متاثر از جنگ نبود و تحت تاثیر برنامه های قبل انقلاب اسلامی بود. برنامه پیام جبهه و در جبهه چه می گذرد ایجاد کردیم و گروه دفاع مقدس رادیو ایجاد شد. برای تهیه برنامه های رادیویی در جبهه سختی های زیادی بود. از نداشتن امکانات همچون نوار صوتی تا خودرو برای جا به جایی در مناطق عملیاتی؛ به مرور قالب های برنامه سازی را عوض کردیم و برنامه کودک و کارگر و .... را تحت تاثیر جنگ قرار دادیم.  البته مقاومت هایی هم صورت می گرفت به عنوان مثال برای پخش یک نوحه از رادیو هم سختی هایی وجود داشت هرچند بعد از پخش آن مورد استقبال قرار گرفت و توانستیم خلاقیت هایی بروز دهیم.

وی در مورد امکانات رسانه ای همراه با صدام تأکید کرد: ما در جنگ تحمیلی فقط با یک کشور نمی جنگیدیم. حتی اسیرانی از کشورهای مختلف داشتیم. به غیر از سوریه تمام دنیا با عراق بود. این کشور برنامه های رسانه ای گسترده ای داشت و شبکه رادیویی بی بی سی هم از عراق حمایت نمی کردند. دشمن از شبکه های مختلف استفاده می کرد و آنها امکانات تلویزیونی و ماهواره ای هم داشتند. در آن زمان امکان فنی کمی هم داشتیم و برای فیلمبرداری دوربین های قوی هم نداشتیم از سویی خبرنگاران تصویری هم آموزش ندیده بودند و نیروی انسانی متخصص نداشتیم.

آزادی خرمشهر چطور بازنمایی شد؟

خطیبی نژاد، استاد ارتباطات در دانشکده صداوسیما هم در این برنامه گفت: بسیاری اعتقاد دارند که دنیا بر دوش تبلیغات است، یعنی اگر نتوانیم آنچه را که به دست آوردیم خوب تبلیغ کنیم به راحتی دستاوردها از دست می رود. صداوسیما توانست در مقطع جنگ تحمیلی تبلیغ خوبی به نفع کشور انجام دهد و مردم را تهییج کند و این احساس بوجود آمد که رزمندگان مان خیلی قوی هستند.

وی با اشاره به اینکه یکی از کارکردهای رسانه یکی اطلاع رسانی و خبر است و دیگری انتقال فرهنگ است، افزود: صداوسیما توانست فرهنگ رزم را در جامعه منتقل کند. جنگ هزینه زیادی دارد و صداوسیما توانست کاری کند که تمام مردم بیایند پشت رزمندگان و پیروزی حاصل شود.

در بخش دیگری هم خطیبی نژاد گفت: در دوران دفاع مقدس امکانات رسانه ای به خصوص در حوزه فنی کم بود. در تلویزیون هم مشکلاتی داشتیم و به تصویر کشیدن فعالیت ها در مناطق جنگی سختی هایی داشت. به عنوان مثال وقتی خرمشهر آزاد شد صدام می گفت چنین اتفاقی نیفتاده است و ما با نشان دادن تصاویرمان می خواستیم به دنیا نشان دهیم که این شهر آزاد شده است و در نهایت تصمیم گرفتیم صحنه آماده کردن شهر و مهیا شدن آن را نشان دهیم.

تجربیات رسانه ای دفاع مقدس مهم؛ اما بدون استفاده

فیروزی خبرنگار فرهنگ مقاومت خبرگزاری مهر با اشاره به اینکه تجربه دفاع مقدس در کشور ما تجربه گرانقدری است و در عرصه رسانه این موضوع اهمیت دوچندانی دارد، گفت: امروز به جرات می توان بیان کرد بسیاری از بزرگان عرصه رسانه چه در صداوسیما و چه در رسانه های مکتوب تجربیاتی از آن دوران دارند و یادگارهای آن زمان هستند. هر خبرنگاری هم که می خواهد در کار خود پیشرفت کند آرزو دارد در یک میدان بزرگ فعالیت کند. البته این به معنای این نیست که چنین خبرنگارانی آرزوی جنگ دارند اما حضور در یک میدان جنگ حاوی درس های مفیدی است. عرصه دفاع مقدس در حوزه رسانه تجربه بسیار خوبی بود اما به نظر می رسد امروز به درستی از آن تجربیات استفاده نمی شود.

صداوسیمای دهه 60 موفق تر از دهه 90

وی با بیان اینکه در بحث امشب [میان میهمانان برنامه] اشاره شد صداوسیما در زمان جنگ فعالیت خوبی داشت و نگاهی به فعالیت های این رسانه در آن دوره هم نشان می دهد که به واقع صداوسیمای دهه 60 موفق بود، ادامه داد: جامعه از برنامه های آن دوران خاطرات خوبی دارد و علی رغم این در موضوع تبلیغات جنگ و اقناع افکار عمومی هم خوب عمل کرد. اما امروز در همین رسانه جای کار زیادی وجود دارد، هرچند در بحث رسانه های منطقه ای این سازمان موضوع مقاومت خوب دنبال می شود ولی در شبکه های داخلی همچون شبکه افق سیما جامعه مخاطبان محدود است؛ اگر در یک کلام بخواهم بگویم امروز موضوع دفاع مقدس در خیلی از رسانه ها به عنوان یک «زینت المجالس» است که به آنها تحمیل می شود و حرف خوبی در آنها زده نمی شود و کارها در این حوزه حالت رفع تکلیف دارد و از خلاقیت تهی است.

این دانشجوی رشته روزنامه نگاری با اشاره به اینکه به منظور انتقال تجربیات خبرنگارانی که دوران دفاع مقدس را درک کرده اند به نسل جدید خبرنگاران نیاز به برپایی همایش های بزرگ نیست، اظهار داشت: خبرنگاران آن زمان ارتباطی با نسل جدید خبرنگاران ندارند. خوب است هر رسانه ای متناسب با امکانات خود جلساتی را با حضور چنین افرادی و خبرنگاران خود برگزار کند.

خبرنگاران جنگ تحمیلی مسئولیت پذیرتر بودند

در بخش دیگری فیروزی درباره مدل فعالیت رسانه ها در دوران دفاع مقدس گفت: الگوی فعالیت رسانه هایمان در دوران دفاع مقدس نوع ویژه ای است، از سویی برای حفظ امنیت ملی از سوی مدیران کشور دستورهایی برای فعالیت رسانه ای صادر می شد و از سویی فعالیت رسانه ای توام با احساس مسئولیت اجتماعی بود. این مسئولیت پذیری خبرنگاران دوران دفاع مقدس را می توانیم خلأ امروز فعالیت رسانه ای بدانیم و برای رفع آن لازم است علاوه بر جلسات مشترک خبرنگاران جدید و قدیم تحقیقاتی هم در دانشگاه ها صورت گیرد و درس هایی که از فعالیت رسانه ای در دوران دفاع مقدس وجود دارد را به طور علمی ثبت و ضبط کنیم.

رادیوی دوران جنگ موفق تر از تلویزیون

محمدی، خبرنگار خبرگزاری دفاع مقدس هم در این برنامه با بیان اینکه در دوران دفاع مقدس دامنه بهره مندی مردم از تلویزیون محدودتر بود و رادیو گستردگی بیشتری داشت، گفت: مردم آن زمان شنیداری بودند برخلاف امروز که دیداری هستند. در مقطع جنگ تحمیلی رادیو خیلی از اطلاع رسانی ها را به درستی انجام داد. به خاطر نقش آفرینی موثر رادیو و در دسترس بودن آن به مردم توصیه می شد که در زمان موشکباران رادیو به همراه داشته باشند. اما در آن برهه زمان به نظرم تلویزیون کارکرد موثری نداشت و مسئولان تلویزیون برای در راس قرار گرفتن دفاع مقدس پای کار نیامدند.

وی در پاسخ به این سوال که امروز جای انجام دادن چه کاری برای دفاع مقدس در رسانه ها خالیست، گفت: موضوع آموزش خبرنگاران به صورت تخصصی اهمیت زیادی دارد. خبرنگارانی داریم که دانشگاه های مختلف خبری و یا مراکز آموزشی مهارت های این رشته را می آموزند اما برای دفاع مقدس آمادگی ندارند.